Historia zakładu

   Na podstawie książki Prof. Henryka Franciszka Nowaka

„Zakład Anatomii Patologicznej Akademii Medycznej w Białymstoku 1952 - 2000”

Katedrę i Zakład Anatomii Patologicznej Akademii Medycznej w Białymstoku (ZAP AMB) powołano 16 października 1952 roku. Data ta wyznacza początki rozwoju patomorfologii w ośrodku białostockim, zorganizowanym przez dr Ludwika Komczyńskiego, który 1 marca 1953 roku na stanowisku docenta kontraktowego objął obowiązki kierownika Katedry i Zakładu. Powierzono Mu organizację placówki oraz szkolenie od podstaw kadry asystenckiej i laboratoryjnej, co wynikało z braku na terenie białostocczyzny wcześniejszych tradycji akademickich.  

   
  Podobnie jak i inne w tym czasie powołane jednostki AMB działalność ZAP natrafia na szereg trudności - przede wszystkim lokalowych. Nie zważając jednak na nie już w roku 1953 z dużym zapałem prowadzona jest w ZAP praca dydaktyczna i usługowa. ZAP pierwotnie mieści się w zaledwie pięciu pomieszczeniach zlokalizowanych na drugim piętrze Collegium Primum.

   Znajdują się w nich: pracownia bioptyczna wraz z nekroptyczną, pracownia preparatów muzealnych, sala ćwiczeń i pokój asystentów. Z chwilą wyprowadzenia z Collegium Primum Zakładu Patologii Ogólnej (1 marca 1954 roku), ZAP powiększa się o dalsze cztery pomieszczenia. Dzięki temu udaje się wygospodarować pomieszczenia dla kierownika, adiunkta, asystentów i pracowni fotograficznej - tak bardzo potrzebnej do prowadzenia dokumentacji morfologicznej. Dalsze zmiany nastąpiły w listopadzie 1954 roku, po wyprowadzeniu z dotychczasowych pomieszczeń Zakładu Fizjologii i Zakładu Farmakologii (w 1955 roku), które przeniesiono do specjalnie przystosowanych pomieszczeń na drugim piętrze Bloku C. Opuszczone pomieszczenia, po gruntownej adaptacji zostały przeznaczone na małą salę wykładową, pracownię histochemiczną, pracownię morfologiczno - nekropsyjną oraz zwierzętarnię wyposażoną w klatki metaboliczne, salę zabiegową i wiwisekcyjną.

Mimo tak uciążliwych warunków diagnostykę sekcyjną pokazową i autopsyjną prowadzono w grupach 5-7 osobowych dla 199 studentów III roku medycyny w roku akademickim 1953/54 i 206 roku III oraz 160 roku IV w roku akademickim 1958/59. Równocześnie prowadzono badania bioptyczne dla lecznictwa otwartego i zamkniętego, uniezależniając Uczelnię od geograficznie najbliżej położonego Zakładu Anatomii Patologicznej Warszawskiej AM, skracając między innymi czas oczekiwania na wynik badania, który wówczas wynosił od kilku dni do kilku tygodni. Był to istotny element wspomagający zainicjowaną akcję zwalczania nowotworów złośliwych. O jej potrzebie świadczy liczba skrawków przesłanych do badania mikroskopowego przez kliniki i szpitale województwa, która w roku 1954 wyniosła 3078.

W początkowym okresie działalności ZAP (w roku akademickim 1952/53) ćwiczenia z histopatologii odbywały się w Zakładzie Histologii i Embiologii AMB. Po otrzymaniu przez ZAP dostatecznej liczby mikroskopów zajęcia prowadzono w pracowni własnej.

W przedstawianym okresie w ZAP pracowały następujące pracownie: bioptyczna, nekroptyczna, histochemiczna, doświadczalna, montażu preparatów muzealnych i fotograficzna. W ramach pracy usługowej pracownicy Zakładu prowadzili diagnostykę sekcyjną w Prosekturze w Białymstoku oraz w szpitalach powiatowych woj. białostockiego.

Następne decyzje mające wpływ na polepszenie warunków pracy ZAP nadeszły dopiero w roku 1958. Wtedy zakłady teoretyczne dzielące pomieszczenia z ZAP przeniesiono do wybudowanego bloku D (obecnie Collegium Universum). W wyniku tej reorganizacji ZAP zyskał całe piętro Collegium Primum co pozwoliło na modernizację pracowni laboratoryjnych, zaadoptowanie małej sali do ćwiczeń histopatologicznych dla studentów III i IV roku oraz małej, skromnej sali wykładowej, jednak bez możliwości przeniesienia prosektury.

W roku 1963 na prosekturę zaadoptowano pomieszczenia piwniczne Państwowego Szpitala Klinicznego im. J. Sztachelskiego w Białymstoku. Jednak i tym razem warunki w jakich prowadzono dydaktykę i prace usługowe nie uległy polepszeniu. Wynikało to zarówno z lokalizacji pomieszczeń (małe, niskie, bez chłodni), jak i ze znacznego zwiększenia się liczby ćwiczących studentów (do 720).

Wraz z postępem nauk podstawowych powstawały w ZAP nowe pracownie naukowe i dydaktyczne. Były one jednak ciasne i mało funkcjonalne, a sale dydaktyczne autopsyjne mieściły się nadal prowizorycznie w odległych pomieszczeniach, na obcych bazach szpitalnych. Stąd też dla pełnego zabezpieczenia potrzeb dydaktycznych, naukowych i diagnostycznych nieodzowne było zaprojektowanie nowego Zakładu, wyposażonego w specjalistyczne pracownie naukowo-diagnostyczne i nowoczesny sprzęt badawczy i dydaktyczny. Założenia wstępne budowy nowego Zakładu oparto o współczesne wzorce krajowe i zagraniczne. Plany architektoniczne, lokalizację, zagospodarowanie terenu oraz termin rozpoczęcia budowy zmieniano trzykrotnie. Ostatecznie projekt do realizacji zaakceptowano w dniu 24 listopada 1972 roku.

Lata budowy nowego Zakładu wydłużały się. Dlatego, w ramach wizytacji województwa białostockiego konsultant krajowy ds. anatomii patologicznej - prof. P. Gabryel w piśmie z dnia 30.09.1972 do prof. P. Boronia, ówczesnego Rektora AMB wyraża opinię o konieczności przyspieszenia decyzji o rozpoczęciu budowy nowego ZAP i Zakładu Medycyny Sądowej w ramach inwestycji Akademii Medycznej w latach 1973-1975 (cytat) „Dla należytego zabezpieczenia potrzeb dydaktycznych, naukowych i diagnostycznych Akademii Medycznej i terenu województwa nieodzowne jest utworzenie nowego, wyposażonego w specjalistyczne pracownie i aparaturę Zakładu Anatomii Patologicznej. Dotychczasowa baza i istniejące pracownie oraz prosektura nie mogą w pełni zabezpieczyć realizacji programu dydaktycznego i diagnostycznego. Plany nowego Zakładu odpowiadają nowoczesnym wymogom, a ich realizacja w pełni zabezpieczy potrzeby Akademii Medycznej i terenu”.

Trwająca 11 lat budowa nowego budynku ZAP zbliżała się ku końcowi i w dniu 24 grudnia 1982 roku obiekt przekazano zgodnie z jego pierwotnym przeznaczeniem. Układ funkcjonalny całości nawiązywał ściśle do jego koncepcji przestrzenno-architektonicznej i wyodrębniał trzy podstawowe funkcje: dydaktyczną, diagnostyczno-usługową oraz naukową. W oparciu o istniejące już wzorce nowoczesnych zakładów Anatomii Patologicznej w kraju i zagranicą ZAP AMB został zaprojektowany w odrębnych jednostkach kubaturowych, połączonych w jedną funkcjonalną całość poziomym układem dróg komunikacyjnych. W ten sposób układ pomieszczeń części dydaktycznych, diagnostyczno-usługowych i poszczególnych pracowni naukowych tworzył zwartą i dobrze zorganizowaną całość.

Piętro III objęte jest w całości przez dział naukowo-dydaktyczny, w którego skład wchodzi zespół pracowni: mikroskopii elektronowej transmisyjnej, mikroskopii skaningowej, neuropatologii, cytologii, immunohistochemii, gastroenterologii, hodowli tkanek. W końcowej części korytarza, za śluzą – pracownia onkologii doświadczalnej wraz ze zwierzętarnią oddzielną na szczury, myszy, króliki i dużym balkonowym wybiegiem dla zwierząt, salą zabiegową, sekcyjną, paszarnią, kuchenką, pomieszczeniem przeznaczonym do mycia i dezynfekcji klatek.

Na piętrze II – gim Zakładu Anatomii Patologicznej jest usytuowana pracownia izotopowa typu biologiczno – morfologicznego, jedna z nielicznych tego typu w środowisku patomorfologów, która wytycza nowe kierunki badań służące w istotny sposób poprawie stanu diagnostyki morfologicznej. Z punktu widzenia współczesnej nauki pracownia izotopowa o profilu histofizycznym i histochemicznym jest ogniwem uzupełniającym pozostałe pracownie Zakładu. Pomieszczenia pracowni izotopowej pomyślane zostały w ten sposób, by możliwe było jednoczesne i niezależne prowadzenie prac z dziedziny radiobiologii. Metodyka autoradiograficzna jest dokładnym sprawdzianem i uzupełnieniem stosowanych w Zakładzie technik histochemicznych; zwłaszcza w badaniach nad nowotworami.

Na I piętrze, w sąsiedztwie klatki schodowej i windy mieści się sekretariat Zakładu połączony z gabinetem kierownika Zakładu, obok gabinet docenta, pokoje adiunktów i asystentów, sala konferencyjna, biblioteka, czytelnia, pracownia fotograficzna, dwa pokoje komputerowego przetwarzania danych.

Na wysokim parterze hall prowadzi do sal ćwiczeń histopatologicznych i oddzielny korytarz do działu diagnostyczno – usługowego obejmujący pracownie: histopatologiczną, cytologiczną i cytochemiczną. Pracownia histopatologiczna wykonuje badania zażyciowe i pośmiertne nadsyłane z terenu i miasta Białegostoku oraz szpitali całego regionu północno – wschodniego. Wykonywane są tu również badania doraźne.

W jego skład wchodzi: sekretariat, pokoje diagnostyczne, cytodiagnostyka, archiwum rozpoznań histopatologicznych, archiwum preparatów. Z hallu dwa oddzielne, przeszklone korytarze prowadzą do sali wykładowej i do sal autopsyjnych.

Pracownia fotograficzna Katedry i Zakładu Anatomii Patologicznej AMB została zorganizowana w roku 1955. W kolejnych latach pracownię prowadzili specjaliści w zawodzie fotografa będący na etacie st. technika: Antoni Zdrodowski, Janusz Niechwidowicz i Grzegorz Średziński. W pierwszych latach jej istnienia prowadzono prace w zakresie makrofotografii wybranych przypadków autopsyjnych wzbogaconych mikrofotografią obrazów mikroskopowych zmian patologicznych oraz technicznie opracowywano czarno – białe i kolorowe przeźrocza, wykresy, schematy i ryciny przeznaczone do dydaktyki ze studentami oraz dokumentujące prowadzone badania. Ponad to wykonywano mikrofotografie obrazów mikroskopowych z wycinków pobranych od osób chorych (biopsja), bądź pobranych na drodze punkcji chorobowo zmienionych narządów (oligobiopsja), czy też dokumentację fotograficzną komórek złuszczonych uzyskiwanych przez przepłukiwanie (cytodiagnostyka). W latach następnych, z chwilą powstania nowych pracowni naukowych Zakładu; mikroskopii elektronowej transmisyjnej (1972) i pracowni mikroskopii elektronowej skaningowej (1974), stosownie do potrzeb dydaktycznych, naukowych i diagnostycznych barwne obrazy z mikroskopu świetlnego zostały wzbogacone mikrofotografiami elektronowymi.

Biblioteka Katedry i Zakładu Anatomii Patologicznej AMB została zorganizowana w roku 1955. Posiadała jedno duże pomieszczenie wraz z czytelnią zabudowaną szafami ściennymi za szkłem na książki, która służyła równocześnie za salę konferencyjną. W nowym budynku biblioteka została zaprojektowana w dwóch pomieszczeniach wraz z czytelnią. Obudowana została szafami bibliotecznymi i stanowiskiem dla bibliotekarza, które połączono oddzielnym korytarzem. Księgozbiór biblioteki zakładowej dość bogaty liczył na koniec roku 1995 ponad 1800 tomów, przeważnie o tematyce dotyczącej anatomii patologicznej, patofizjologii i onkologii oraz działu wybranych czasopism medycznych. Praca działu zbiorów polegała na katalogowaniu
i inwentaryzacji nabytków oraz służyła asystentom Zakładu w wypożyczaniu podręczników i czasopism na określony czas za odpowiednim pokwitowaniem. Przy uzupełnianiu księgozbioru biblioteki istniała współpraca między dyrekcją Biblioteki AMB a kierownikiem Zakładu.             

W tym czasie strukturę organizacyjną ZAP tworzą dobrze wyposażone pracownie naukowo-diagnostyczne:

1. Diagnostyczna biopsyjna
2. Diagnostyczna cytologiczna
3. Neuropatologii
4. Patomorfologii gastroenterologicznej
5. Mikroskopii elektronowej transmisyjnej
6. Mikroskopii elektronowej skaningowej
7. Onkologii doświadczalnej
8. Hodowli tkanek
9. Szpiku kostnego
10. Histochemiczna
11. Izotopowa klasy III - typu biologicznego
12. Diagnostyki sekcyjnej
13. Komputerowego przetwarzania danych.

Kierownikami poszczególnych pracowni zostali adiunkci Zakładu – doktorzy: A. Andrzejewska, L. Chyczewski, B. Cylwik, J. Dzięcioł, J. Jodczyk, A. Kemona, S. Kurasz, B. Musiatowicz, S. Sulkowski, M. Sulik, L. Zimnoch i mgr L. Głowińska - wszyscy posiadający szeroką wiedzę i znaczny dorobek naukowy. Wielu z nich było w trakcie pisania prac habilitacyjnych – to przyszli docenci i późniejsi profesorowie patomorfologii. Osiągnięcie to ma istotny wpływ zarówno na rozwój kadry ZAP i prowadzenie badań naukowych jak i na proces dydaktyki przed- i podyplomowej na terenie całego północno-wschodniego regionu kraju.

Mając w swoim gronie pracowników naukowych o różnych zainteresowaniach, posiadających umiejętność prowadzenia badań specjalistycznych powstał w ZAP zespół naukowy podejmujący oryginalne tematy badań, także bardzo dobrze przygotowany do wyrażania swoich opinii i poglądów w zakresie prowadzonych badań diagnostycznych. W ten sposób pracownicy ZAP rozszerzali jego działalność i pogłębiali wiedzę o dynamice zmian zachodzących w ustroju i prowadzących do zespołu zjawisk tworzących chorobę. 

            Stale modernizując i uzupełniając bazę pracownicy Zakładu prowadzą badania naukowe w zakresie badań własnych i statutowych Uczelni a także w ramach problemów PAN (węzłowych, resortowych, onkologii doświadczalnej, diagnostyki wczesnych stanów przed- i nowotworowych, chemioterapii nowotworów, patologii układu krążenia - zwłaszcza serca i płuc, zagadnień regeneracji i transformacji, patologii molekularnej środowiska i jego wpływu na komórki oraz patologii tkanki łącznej).

Główne kierunki badań naukowych prowadzonych w ZAP to:

1. Diagnostyka wczesnych stanów przed- i nowotworowych oraz immunologia nowotworów.
2. Onkologia doświadczalna, angiogeneza nowotworowa, czynnik martwicy nowotworów (TNF, kachektyna).
3. Patologia molekularna podścieliska i jego wpływ na komórki i tkanki. Procesy odrostu, naprawy i adaptacji tkanek.
4. Patomorfologia płuc, morfogeneza rozedmy doświadczalnej.
5. Patomorfologia szpiku kostnego, układu krążenia i wstrząs krwotoczny.
6. Patomorfologia przewodu pokarmowego ze szczególnym uwzględnieniem trzustki.
7. Wdrażanie komputerowego wspomagania zarządzania zakładem w zakresie działalności usługowej, dydaktycznej i naukowej.

Konferencje, sympozja, zjazdy organizowane przez Zakład Anatomii Patologicznej

1. II Sympozjum Cytochemików i Histochemików (Białystok, 1952)
2. III Zjazd Naukowy Polskiego Towarzystwa Anatomopatologów (Białystok, 1964)
3. Sesja Naukowa XX-lecie Katedry i Zakładu Anatomii Patologicznej (Białystok, 1972)
4. I Sympozjum Mikroskopii Elektronowej Skaningowej (Białowieża, 1974)
5. Konferencja Naukowa PTP – Biologia nabłoniaka Guerin (Białystok, 1975)
6. VII Konferencja Biologii Nowotworów PAN (Białowieża, 1977)
7. Sympozjum Mikroskopii Elektronowej Transmisyjnej (Białystok, 1979)
8. Sesja Naukowa Oddziału PTP (Giżycko, 1979)
9. VIII Sympozjum Sekcji Cytologii Klinicznej PTP (Białystok, 1980)
10. Sesja Naukowa Oddziału PTP (Suwałki, 1980)
11. Sympozjum Mikroskopii Elektronowej Transmisyjnej (Białystok, 1981)
12. Sympozjum Naukowe – XXX-lecie ZAP AMB połączone z otwarciem nowego Zakładu Anatomii Patologicznej (Białystok, 1984)
13. X Sympozjum Sekcji Cytologii Klinicznej PTP (Białystok, 1984)
14. X Jubileuszowy Zjazd Naukowy PTP (Białystok, 1986)
15. Sesja Naukowa Oddziału PTP – 25 lat Szpitala w Ciechanowcu (Ciechanowiec, 1986)
16. Sesja Naukowa Oddziału PTP (Łomża, 1987)
17. Sesja Naukowo-Szkoleniowa PTP Oddziału w Białymstoku i Sekcji Cytologii Klinicznej – Postępy w diagnostyce patomorfologicznej nowotworów płuc i tkanek miękkich (Białystok-Białowieża, 1994)
18. Sesja Naukowo-Szkoleniowa z okazji 45-lecia działalności naukowo-dydaktycznej prof. H.F. Nowaka – Postępy patomorfologii (Białystok, 1996)
19. Ogólnopolska Konferencja Mikroskopii Elektronowej (Białystok, 1997)
20. Konferencja Naukowo-Szkoleniowa PTP i Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych – Ekwiwalenty choroby kompleksów immunologicznych w zakażeniu HIV (Białystok, 1997)
21. Konferencja Naukowo-Szkoleniowa PTP i PTU – Diagnostyka morfologiczna i kliniczna raka gruczołu krokowego (Białystok, 1997).
22. XXII Sympozjum Sekcji Cytologii Klinicznej (Białystok, 1999).

     23.  The NATO Advanced Research Workshop on Endocrine Disrupters and Carcinogenic Risk Assessment (Białystok, 2001)

     24.  XL Sympozjum Polskiego Towarzystwa Histo - i Cytochemików (Białystok, 2004)